از خیام تا ناهید ۲؛ “سایوز روسی” و زنجیره پرتاب‌های موفق ماهواره‌های ایرانی

به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری تسنیم، در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران مسیر رو‌به‌رشدی را در حوزه فناوری فضایی پیموده است؛ از توسعه ماهواره‌های تحقیقاتی اولیه تا همکاری‌های پیچیده‌تر در عرصه‌های سنجش از دور، ارتباطات و فناوری‌های مداری.

پرتاب موفق ماهواره‌هایی همچون «هدهد»، «کوثر»، «خیام»، «پارس ۱» و امروز «ناهید ۲» با استفاده از پرتابگر سایوز روسی، گواهی بر بلوغ تدریجی توان ملی و مدیریت هوشمند همکاری‌های بین‌المللی در شرایط پیچیده جهانی است. در گزارشی ضمن معرفی مختصر پرتابگر سایوز به دلایل انتخاب این پرتابگر برای پرتاب‌های ماهواره های ایرانی پرداختیم.

ماهواره‌بر سایوز یکی از قدیمی‌ترین و پرافتخارترین ماهواره‌بر فضایی جهان است که توسط شوروی و بعدها روسیه توسعه یافته و به یکی از اصلی‌ترین حامل‌های فضانوردان و محموله‌های فضایی تبدیل شده است. تاریخچه شکل‌گیری این ماهواره‌برها به دهه ۱۹۶۰ بازمی‌گردد و در راستای اهداف بلندپروازانه شوروی برای رقابت با برنامه فضایی آمریکا، به ویژه در پروژه‌های سرنشین‌دار و ارسال فضانوردان به مدار تعریف شده است.

سایوز از جمله موفق‌ترین و پایدارترین سامانه‌های پرتاب جهان است که ریشه در طرح موشک بالستیک R-7 اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۶۰ دارد. سایوز نخستین بار مأموریت‌های سرنشین‌دار به مدار زمین و سپس انتقال ماهواره‌های نظامی و علمی را انجام داد و بیش از ۱۹۰۰ پرتاب موفق در کارنامه دارد. این پرتابگر در مأموریت‌هایی مانند ایستگاه فضایی بین‌المللی نقش کلیدی داشته است. نسخه‌های جدید سایوز-۲.1a، سایوز-۲.1b و سایوز-۲.1v با حفظ معماری سه‌مرحله‌ای، ظرفیت حمل بهتر، سامانه‌های ناوبری دیجیتال، موتورهای پیشرفته و تسهیلات متنوع پرتاب معرفی شده‌اند.

مشخصات فنی و عملکرد مداری

پرتابگر سایوز شامل یک هسته مرکزی (ادغام مرحلۀ اول و دوم)، چهار بوستر جانبی و یک مرحلۀ سوم است. نسخه‌های سایوز-۲.1a و ۲.1b دارای موتورهای ارتقاء یافته با کنترل دیجیتال هستند که دقت ورود به مدار را افزایش می‌دهد.

سایوز-۲.1a توان حمل حدود ۷۸۰۰ کیلوگرم به مدار LEO را دارد، و مدل سایوز-۲.1b با موتور RD-0124 تا حدود ۸۲۰۰ کیلوگرم payload را امکان‌پذیر می‌کند. مدل سایوز-۲.1v با حذف بوسترهای کناری، گزینه‌ای اقتصادی برای حمل محموله‌های سبک‌تر است. ترکیب موتورهای قدرتمند، سیستم هدایت مبتنی بر ژیروسکوپ‌های لیزری و قابلیت پرتاب به مدارهای مختلف از مدارهای کم ارتفاع تا خورشیدآهنگ، سایوز را به گزینه‌ای همه‌کاره بدل می‌کند.

دلایل انتخاب سایوز توسط ایران

انتخاب پرتابگر سایوز صرفاً به دلیل فناوری یا هزینه نبوده بلکه ترکیبی از عوامل استراتژیک، فنی و سیاسی را در بر می‌گیرد. سایوز با سابقه‌ای درخشان و نرخ موفقیت بیش از ۹۷ درصد، ریسک‌های فنی را به حداقل می‌رساند. نسبت به گزینه‌های آمریکایی، اروپایی و آسیایی، این پرتابگر قیمت رقابتی و امکان عقد قراردادهای چندمرحله‌ای را دارد.

تعاملات فنی و آموزشی با روسیه، خدمات پشتیبانی گسترده پیش و پس از پرتاب و انعطاف‌پذیری بالای این پرتابگر، برای ایران ارزش افزوده ایجاد کرده است. مهم‌تر آن که شرایط تحریم‌های بین‌المللی، همکاری با روسیه را به‌عنوان یک شریک مطمئن و با تمایل همکاری بیشتر تقویت کرده است؛ موضوعی که در پروژه‌های اخیر ایران مشهود است.

معیارهای کلیدی در انتخاب پرتابگر برای پرتاب ماهواره

مسئولان فضایی باید متناسب با جرم و ابعاد ماهواره، مدار هدف (ارتفاع و شیب)، قابلیت اطمینان پرتابگر، هزینه تمام‌شده، دسترسی به زیرساخت‌ها و برنامه زمانی، پرتابگر مناسب را انتخاب کنند. همچنین ملاحظات سیاسی و امکان ایجاد قراردادهای حمایتی نقش تعیین‌کننده دارد. سایوز با سوابق درخشان، انعطاف‌پذیری مداری، مزیت اقتصادی و همکاری‌های موفق با ایران، به گزینه‌ای جذاب، قابل اعتماد و در برابر فشارهای سیاسی نسبتا مستقل تبدیل شده است.

بیش از نیم قرن فعالیت مداوم و پیشرفت‌های فنی گسترده، سایوز را به معیار طلایی صنعت پرتاب فضایی بدل کرده است. تجربه موفق ایران در مأموریت‌های اخیر، به‌ویژه با ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی نسل جدید، نمونه‌ای از مزایای همکاری راهبردی با روسیه است. پرتاب ماهواره «ناهید ۲» نیز نمادی از بلوغ فناوری فضایی ایران و تثبیت این همکاری است. در آینده، سایوز می‌تواند همچنان در توسعه پایدار صنعت فضایی ایران و ارتقاء خوداتکایی ملی نقش مهمی ایفا کند.

جمهوری اسلامی ایران در توسعه پرتابگرهای بومی خود همچون «سفیر»، «سیمرغ» و «ذوالجناح» پیشرفت‌های شگرفی داشته و موفق شده ماهواره‌های زیادی را به مدار پایین زمین ارسال کند. با این حال، شاید ماهواره‌هایی همچون ماهواره «ناهید ۲» شاید هنوز نیازمند استفاده از پرتابگرهای مطمئن و دارای دقت بالا باشد که در شرایط فعلی، سایوز گزینه‌ای کم‌نظیر برای این مأموریت‌ها به شمار می‌آید.

• ظرفیت حمل و دقت سایوز: با وجود اینکه «ناهید ۲» جرم نسبتاً کمی دارد، سایوز پرتابگری توانمند است که می‌تواند تا حدود ۷۸۰۰ کیلوگرم را به مدار LEO منتقل کند و این ظرفیت بزرگ، امکان پرتاب چندماهواره‌ای در یک پرتاب را فراهم می‌کند؛ امری که در مأموریت پرتاب «ناهید ۲» همراه با ۱۸ ماهواره دیگر از کشورهای مختلف و ماهواره‌های روسی «یونیسفر ام-۳» و «ام-۴» به خوبی دیده شد. این ویژگی، صرفه‌جویی اقتصادی، انعطاف‌پذیری بالا و بهره‌وری از یک پرتابگر را تضمین می‌کند.
• تاریخچه استفاده ایران از سایوز در پرتاب ماهواره‌ها: ایران پیشتر، از پرتابگر سایوز برای ارسال چند ماهواره مهم خود استفاده کرده است. ماهواره‌های «خیام»، «پارس ۱»، «کوثر» و «هدهد» همه با پرتابگر سایوز روسی به مدار زمین فرستاده شده‌اند. این تاریخچه نشان‌دهنده اعتماد تهران به قابلیت‌ها و موفقیت‌های مستمر سایوز در انجام مأموریت‌های حساس و متنوع است.

• توجیه اقتصادی و مزیت‌های مالی پرتاب با سایوز: یکی از دلایل مهم انتخاب پرتابگر سایوز توسط ایران، هزینه نسبتاً مناسب و رقابتی آن در مقایسه با سایر گزینه‌های بین‌المللی است. سایوز به علت سابقه طولانی، شبکه زیرساختی کامل و بهره‌وری بالا توانسته هزینه‌های پرتاب را به شکلی مقرون به صرفه کاهش دهد. این امر به دولت و سازمان‌ فضایی ایران امکان می‌دهد با صرف بودجه کمتر، مأموریت‌های متعددی را پیش ببرند و در عین حال از کیفیت و اطمینان بالای پرتاب برخوردار باشند. به ویژه در شرایط تحریم و محدودیت‌های مالی، چنین صرفه‌جویی اقتصادی نقش کلیدی در اجرای پروژه‌های فضایی داشته است.

• پشتیبانی فنی کامل و تضمین موفقیت مأموریت‌ها: علاوه بر نکات مالی و قابلیت‌های فنی، تیم‌های تخصصی و زیرساخت‌های گسترده روسیه برای پشتیبانی از مأموریت‌های سایوز، اطمینان بالایی را به ایران می‌دهد. این پشتیبانی شامل آماده‌سازی دقیق ماهواره قبل از پرتاب، راهبری و رهگیری عملیات پرتاب و مدیریت پس از پرتاب است که خدمات جامع و حرفه‌ای سایوز را به یک گزینه امن و کم‌ریسک تبدیل می‌کند. از آنجا که هر شکست در پرتاب می‌تواند خسارت زیادی به برنامه فضایی وارد کند، همکاری با سایوز باعث کاهش ریسک عملیاتی و حفاظت از سرمایه‌های ملی می‌شود.

برخی مأموریت‌های خاص و پیچیده به دلیل ویژگی‌هایی همچون نیاز به دقت بسیار بالا، ظرفیت پرتاب چندماهواره‌ای یا شرایط خاص مأموریتی استفاده از پرتابگرهای بین‌المللی چون سایوز را توجیه می‌کند.

انتخاب سایوز برای پرتاب ماهواره‌هایی مانند «ناهید ۲» علاوه بر بهره‌مندی از قابلیت‌های فنی برجسته و تجربه طولانی پروازهای موفق، از نظر اقتصادی و لجستیکی نیز مزایایی به همراه دارد؛ مثلاً امکان پرتاب همزمان چند ماهواره از کشورهای مختلف که صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد می‌کند. بنابراین، این انتخاب نه به معنای نقض توانمندی‌های داخلی، بلکه بخشی از یک رویکرد هوشمندانه و ترکیبی است که ضمن بالابردن ضریب موفقیت مأموریت‌های مهم، توسعه پرتابگرهای ملی را نیز ادامه می‌دهد.

در واقع، ایران با حفظ و ارتقای فناوری‌های بومی و در عین حال بهره‌مندی هدفمند از همکاری‌های بین‌المللی مانند پرتابگر سایوز، مسیر رشد پایدار و خودکفایی بلندمدت در عرصه فضایی را دنبال می‌کند.

انتهای پیام/