گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم – مریم مرتضوی: در ایام ذی‌الحجه، هوای نجف حال و هوای دیگری پیدا می‌کند. صحن مطهر امیرالمؤمنین امام علی (ع) رنگ و بوی حزن به خود می‌گیرد و کوچه‌های منتهی به حرم، در سکوتی معنوی غرق می‌شوند. علت این فضای خاص، فرارسیدن «شب‌های مسلمیه» است؛ آیینی ریشه‌دار که با نام مسلم بن عقیل (ع)، نخستین سفیر و نماینده امام حسین (ع) در کوفه، گره خورده است. اما آنچه این آیین را از دیگر مراسم‌های سنتی عزاداری متمایز می‌کند، حضور پررنگ مردمی و سنتی دیرینه به نام «چهارپایه‌خوانی» است؛ رسمی که در دل تاریخ عراق شکل گرفت و با نامی آشنا در فرهنگ عزاداری جنوب همراه شد: حاج مرزوق.
حاج مرزوق؛ مردی از دل مردم و منادی مظلومیت
حاج مرزوق از شیعیان دلسوخته نجف اشرف و از خادمان اهل بیت (ع) بود که در دوران حکومت عثمانی در عراق زندگی می‌کرد. او نه روحانی بود و نه مداح رسمی درباری، اما عشق و ارادت خالصانه‌اش به خاندان پیامبر (ص) و جسارتش در بیان حقایق تاریخی، نام او را تا امروز زنده نگه داشته است.
در زمانی که حکومت عثمانی برگزاری مجالس عزاداری را ممنوع کرده بود و شیعیان عراق در تنگنای شدید مذهبی قرار داشتند، حاج مرزوق راهی ابتکاری برای احیای مظلومیت اهل بیت پیدا کرد. او در شب‌های منتهی به شهادت حضرت مسلم بن عقیل، در خیابان‌های نجف چهارپایه‌ای می‌گذاشت، بر آن می‌ایستاد و با صدایی بلند، روضه حضرت مسلم را برای مردم می‌خواند.
این کار نه‌تنها شجاعت می‌طلبید، بلکه حکمت و درایت خاصی نیز داشت. او می‌دانست که حاکمان عثمانی نسبت به ذکر مصائب مسلم بن عقیل حساسیت کمتری دارند و از این روزنه می‌توان دل‌های مردم را دوباره به کربلا پیوند زد.
چهارپایه‌خوانی؛ آیینی زنده در دل سنت‌های عاشورایی
آنچه حاج مرزوق بنیان گذاشت، به‌تدریج به یک سنت سالانه تبدیل شد. سنتی که در آن مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) در نقاط مختلف نجف بر روی چهارپایه‌ای چوبی می‌ایستادند و در کوچه‌ها و بازارها بدون منبر و تشریفات و فقط با دل و صدا، برای مردم روضه‌خوانی می‌کردند.
این شیوه از عزاداری نوعی مقاومت فرهنگی بود، هم بیان حقیقت در زمانه خفقان، و هم دعوت به بصیرت تاریخی برای مردمی که خاطره مظلومیت مسلم و کوفه را در حافظه جمعی خود نگاه داشته بودند.
چهارپایه‌خوانی در شب‌های مسلمیه نه فقط یک مراسم سنتی، که نوعی بیانیه مردمی علیه ظلم و تحریف بود. روضه مسلمیه در خود نکاتی از غربت، بی‌وفایی، تزویر و خفقان سیاسی را حمل می‌کرد که برای شیعیان عصر عثمانی و حتی امروز هم دارای معنایی ژرف و زمان‌مند است.
تداوم سنت حاج مرزوق در حرم حضرت عبدالعظیم (ع)
شب‌های مسلمیه تنها به نجف محدود نماند. این آیین، به مرور در دیگر شهرهای عراق گسترش پیدا کرد؛ از کاظمین تا کربلا، از بصره تا ایران. در این شب‌ها مردم ایران با پوشاندن در و دیوار با پارچه‌های سیاه و گردآمدن در دسته‌های عزاداری به استقبال روضه حضرت مسلم بن عقیل می‌روند.
این شب‌ها نه تنها یادآور شهادت مظلومانه حضرت مسلم است، بلکه آغاز معنوی و روحی حرکت عاشورا هم محسوب می‌شود، چراکه سفیر امام حسین (ع) یکی از شهیدان این نهضت بزرگ است. به این ترتیب آیین شب‌های مسلمیه از دل کوچه‌های نجف برخاست و در دل حرم‌ها و هیئت‌های ایران جای گرفت.
یکی از مهم‌ترین کانون‌های احیای این آیین در ایران، حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهرری است. این بارگاه شریف، که به حق «قطعه‌ای از حرم امام حسین (ع)» در پایتخت شمرده می‌شود، هر سال در شب‌های منتهی به شهادت مسلم بن عقیل (ع) صحن و سرایش رنگ حزن می‌گیرد. اما آنچه مسلمیه در حرم حضرت عبدالعظیم (ع) را از دیگر برنامه‌های مذهبی متمایز کرده بهره‌گیری از همان الگوی اصیل و مردمی است که حاج مرزوق پایه‌گذارش بود: تکیه بر روضه‌خوانی بی‌پیرایه، فضای معنوی ساده و پرداختن به مفاهیم ژرفی چون غربت، بی‌وفایی امت و آغاز حرکت عاشورا.
در این شب‌ها، حرم حضرت عبدالعظیم (ع) به محلی برای بازخوانی رسالت حضرت مسلم بن عقیل تبدیل می‌شود، رسالتی که در دل خود حامل پیام امام‌فهمی، مسئولیت‌پذیری، و غربتِ غریب‌نوازی است. این مجالس، به‌ویژه در میان تهرانی‌های اصیل و دلداده اهل بیت(ع) از جایگاه والایی برخوردار است و چهره‌هایی از علم، مداحی و هیئتی در آن نقش دارند.
انتهای پیام/
بدون نظر!