به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ حضرت آیت‌الله رضا استادی، از بزرگان و فرزانگان علمی و از صاحبنظران سیاسی کشور است. او ضمن تدوین آثار مهمی در حوزه‌های تفسیری، روایی و سیاسی، سال‌ها در مناصب گوناگون، مانند عضویت در شورای نگهبان و مجلس خبرگان رهبری، فعالیت داشته است. حدود بیست سال پیش، وی در مجله تخصصی «شاهد یاران» مقاله‌ای وزین و جامع درباره خاندان و تبار صدر نوشت. این مقاله ادبیاتی فاخر و تخصصی دارد. بخش اول از این مقاله پیشتر منتشر شد که به اجداد طاهرین و قدمای خاندان شهید صدر اختصاص داشت. متن حاضر، بخش دوم از همان مقاله جامع و ارزشمند است که به احوال افراد متأخر این خاندان پرداخته است.
از همین پرونده بیشتر بخوانید
عطر صدر ـ ۱ | «سید صدرالدین» جد محمدباقر صدرعطر صدر ـ ۲ | مرجعیت «سید اسماعیل»، پدربزرگ شهید صدرعطر صدر ـ ۳ | احوال «سید حیدر»، پدر شهید محمدباقر صدرعطر صدر ـ ۴ |«سید اسماعیل» برادر صاحب‌کرامت شهید صدرعطر صدر ـ ۵ | خاندان صدر؛ به روایت آیت‌الله رضا استادی ــ ۱
سید محمد بن سید محمد
مادرش دختر صاحب «وسائل»، شیخ حر عاملی بود. وی در سال ۱۱۲۵ قمری (بیست و چهار سال پس از آمدن پدرش به شحور) و در حالی که پدرش هفتاد و شش سال داشت، در آنجا متولد شد. سید محمد نزد برادرش سید صالح تحصیل کرد. آن دو در سال ۱۱۵۵ قمری با هم به عراق هجرت نمودند و در کربلا و نجف از محضر علمای بزرگی چون وحید بهبهانی بهره بردند. در سال ۱۱۶۳ قمری به شحور بازگشتند و به خدمات دینی مشغول شدند.
در سال ۱۱۹۹ قمری، به دلیل فتنه‌ای که پیش آمده بود، برادرش مجبور به هجرت به عراق شد، اما سید محمد در شحور باقی ماند. وی سرانجام در سال ۱۲۱۵ قمری، در روز عرفه، به لقاء الله پیوست. از سید محمد تنها یک پسر باقی ماند که سید اسماعیل (جد دوم مرحوم سید شرف‌الدین، صاحب کتاب «مراجعات») بود.
سید اسماعیل (جد سید شرف الدین)
وی نزد پدر خود ادبیات و فقه آموخت و اجازه‌نامه‌ای مفصل از او دریافت کرد. از فضلای عصر خود به شمار می‌آمد و در عین حال به کار و تلاش برای معاش پرداخت، تا جایی که صاحب املاک و اراضی شد و به ثروت دست یافت. مرحوم سید شرف‌الدین می‌نویسد: “کل ما فی أیدینا من إفاضه فإنما هو موروث عنه، فإلی الآن نرتع فی نعمته، و ما قد بعناه نحن و آباؤنا من ترکته أضعاف ما بقی”. در سال ۱۲۶۶ قمری در شحور، در سن حدود هشتاد سالگی درگذشت. از وی دو پسر باقی ماند: سید جواد و سید ابوجعفر. سید ابوجعفر از اولیای الهی بود که علمای عصر و متقیان به او تبرک می‌جستند و ارادت خاصی به او داشتند. وی فرزند ذکور نداشت و در سال ۱۲۷۹ قمری دار فانی را وداع گفت.
سید جواد (جد سید شرف‌الدین) در سال ۱۲۲۲ قمری متولد شد. با تقوا و ورع و احتیاط بسیار زندگی کرد و مورد تکریم عامه مردم و علمای زمان خود بود. در سال ۱۲۹۷ قمری درگذشت و آخرین کلامش این بود: “رب توفّنی مسلماً والحقنی بالصالحین”. او پنج پسر داشت:
۱. سید علی (۱۲۵۲-۱۲۷۳ قمری): وی مقدمات علوم حوزوی را خواند اما در جوانی و پیش از ازدواج درگذشت.
۲. سید محمود (۱۲۵۵-۱۳۱۱ قمری): او مقدمات را فراگرفت، اما به دلیل بیماری نتوانست برای تکمیل تحصیلات به نجف برود و از جوانی تا پایان عمر بستری بود.
۳. سید اسماعیل (۱۲۷۰-۱۳۲۷ قمری): او نزد برادرش (پدر سید شرف‌الدین) تحصیل کرد و در کنار این به امور اقتصادی نیز می‌پرداخت و خدمات فراوانی به مردم ارائه داد.
۴. سید حسین (۱۲۷۵-۱۳۳۵ قمری): که به ورع و تقوای او در میان خواص و عوام شهرت داشت.
۵. سید یوسف (پدر سید شرف‌الدین): در سال ۱۲۶۲ یا ۱۲۶۳ قمری در شحور متولد شد، مقدمات را در همانجا خواند، در سال ۱۲۷۵ قمری با برادرش سید محمود به جبع رفت و به تحصیل پرداخت. در سال ۱۲۸۵ قمری به کاظمین عراق مشرف شد، از محضر سید ابوالحسن الهادی (پدر سید حسن صدر) بهره برد، سپس از شیخ محمد حسن آل یس استفاده کرد. در سال ۱۲۹۰ قمری به نجف رفت و از اساتیدی چون:
-
- شیخ محمد حسین کاظمی (صاحب «هدایه الانام فی شرح شرائع الاسلام»)
- شیخ محمد کاظم خراسانی (صاحب «کفایه الاصول»)
- حاج آقا رضا همدانی (صاحب «مصباح الفقیه»)
- میرزا حبیب‌الله رشتی (صاحب «بدائع الاصول»)
- سید اسماعیل صدر
بهره‌مند شد. در سال ۱۲۸۷ قمری با دختر استادش سید ابوالحسن الهادی ازدواج کرد. ثمره این ازدواج، علامه سید شرف‌الدین بود.
سید شرف الدین بن سید یوسف
ایشان در سال ۱۲۹۰ قمری در کاظمین متولد شد و در سال ۱۳۷۷ قمری، پس از ده‌ها سال خدمت صادقانه به مکتب تشیع و تألیف آثار گران‌قدر و ماندگار، به لقای الهی پیوست. برای مطالعه شرح حال جامع این عالم بزرگوار، به کتاب «بغیه الراغبین» مراجعه فرمایید. رحمه‌الله علیه.
سید صالح بن سید محمد، جد سوم آیت‌الله شهید صدر و جد دوم سید حسن صدر
سید صالح در سال ۱۱۲۲ قمری در قریه شحور متولد شد. پدرش در زمان ولادت او هفتاد و سه سال داشت و مادرش احتمالاً دختر شیخ حر عاملی بود. تحصیلات ابتدایی را نزد پدرش آغاز کرد و پس از وفات پدر در سال ۱۱۳۹ قمری (در هفده سالگی)، نزد چند تن از علمای جبل عامل به تحصیل ادامه داد.
وی علم طب را نزد علامه شیخ علی خاتون‌آبادی (متوفای ۱۲۰۸ قمری) فراگرفت. در جوانی به مصر سفر کرد و چند ماه در دانشگاه الازهر از محضر اساتید بهره برد. سپس به حجاز رفت و دو سال نزد فقها و محدثان حرمین شریفین تحصیل کرد.
در سال ۱۱۵۵ قمری به عراق هجرت نمود و تا سال ۱۱۶۶ قمری در کربلا اقامت داشت. در این مدت از محضر وحید بهبهانی و دیگر علمای هم‌رده او استفاده کرد. سپس به شحور بازگشت و تا سال ۱۱۹۹ قمری به فعالیت‌های علمی و دینی مشغول بود.
در سال ۱۱۹۹ قمری، به دلیل فتنه‌ای که شرح آن در کتاب «بغیه الطالبین» آمده، مجبور به ترک وطن شد و به عراق مهاجرت کرد. برادرش سید محمد، دو فرزند او را همراه مادرشان به عراق برد، اما خود سید صالح به شحور بازگشت. سرانجام در سال ۱۲۱۷ قمری در نجف اشرف درگذشت و در یکی از حجره‌های صحن حرم امیرالمؤمنین (ع) به خاک سپرده شد.
فرزندان او که همگی از علمای بزرگ شیعه بودند:
1. سید صدرالدین (متولد ۱۱۹۳ قمری) – جد دوم آیت‌الله شهید صدر
2. سید محمدعلی (متولد ۱۱۹۵ قمری) – جد سید حسن صدر (صاحب کتاب «تأسیس الشیعه»)
3. سید ابوالحسن (متولد ۱۲۰۰ قمری)
4. سید مهدی (متولد ۱۲۰۳ قمری)
سید محمد علی بن سید صالح (جد سید حسن صدر)
سید محمدعلی در سال ۱۱۹۵ قمری در جبل عامل متولد شد. وی نزد پدرش و استادانی چون شیخ سلیمان بن معتوق، سید محسن کاظمی، سید علی طباطبایی، سید بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف‌الغطاء تحصیل کرد. با برادرش سید صدرالدین بن سید صالح همدرس و هم‌مباحثه بود و ظاهراً از لحاظ علمی مقام بالاتری داشت؛ چنان‌که مجموعه‌ای مشاهده شده که در آن سید صدرالدین پرسش‌های علمی خود را از وی می‌پرسیده و پاسخ‌های او را ثبت می‌کرده است.
از حیث زهد و ورع، مقامی والا داشت. هنگام ورود به هر مجلسی، حتی با حضور علمای بزرگ، همگان به تحقیقات و بیانات او گوش می‌سپردند. برای زیارت مشهد رضوی به ایران آمد و در اصفهان به منزل برادرش سید صدرالدین (که در آنجا ساکن بود) رفت. در همانجا در سال ۱۲۴۱ قمری دار فانی را وداع گفت. پیکر او را به نجف اشرف منتقل و در حجره‌ای نزدیک باب طوسی صحن علوی به خاک سپردند. او سه فرزند داشت:
۱. سید عیسی (متوفای ۱۲۸۰ قمری): پدر سید جمال اصفهانی (پدر جمال‌زاده)
۲. سید موسی: که ساکن تهران بود و در حدود سال ۱۲۹۰ قمری درگذشت.
۳. سید هادی (۱۲۳۵-۱۳۱۶ قمری): که در کودکی همراه پدر به اصفهان رفت. پس از وفات پدر تحت کفالت عمویش سید صدرالدین قرار گرفت. پس از فراگیری مقدمات و ادبیات، از درس‌های فقه و اصول عمویش بهره برد. در سال ۱۲۵۲ قمری برای تکمیل تحصیلات به نجف رفت. رسائل را نزد مؤلف آن، شیخ انصاری خواند. به مقامات علمی عالی دست یافت. در سال ۱۲۶۴ قمری به کاظمین هجرت کرد. با شیخ محمدحسن آلیس (صاحب کتاب «اسرار الفقاهه») به بحث و تبادل نظر می‌پرداخت و هر دو برای یکدیگر احترام ویژه‌ای قائل بودند. اعقاب او از دو فرزندش سید حسن صدر و سید محمدحسین صدر هستند.
سید محمدحسین صدر
سید محمدحسین صدر در سال ۱۲۸۸ قمری متولد شد. وی با خواهر پدری سید شرف‌الدین ازدواج کرد – همان‌گونه که پیشتر اشاره شد، مادر سید شرف‌الدین، خواهر سید حسن صدر و سید محمدحسین صدر بود. سید شرف‌الدین نقل می‌کند: «در سال ۱۳۲۹ قمری در خدمت سید محمدحسین صدر به مصر سفر کردیم و این سفر برای تثبیت مذهب شیعه بسیار مفید بود.» به نظر می‌رسد کتاب «مراجعات» سید شرف‌الدین از ثمرات همین سفر باشد. وی در سال ۱۳۳۰ قمری دار فانی را وداع گفت.
سید محمدصادق صدر (مؤلف کتاب‌های «الاجماع فی التشریع الاسلامی»، «حیاه امیرالمؤمنین» و «الشیعه») فرزند همین سید محمدحسین صدر است.
سید حسن صدر (۱۲۷۲- ۱۳۵۴)
صاحب کتاب ارزشمند «تأسیس الشیعه الکرام لسائر فنون الاسلام» بود. در کتاب «بغیه الراغبین» شرح حال مفصلی از او آمده و به هشتاد و سه کتاب و رساله‌اش در علوم مختلف اشاره شده است. سید محمد (نخست‌وزیر اسبق عراق و از دانشمندان و رجال سیاسی دوره خود) فرزند او بود. فرزند دیگرش سید علی صدر (صاحب کتاب «شجره الموسویین من آل شرف‌الدین») بود.
سید صدرالدین (جد دوم آیت الله صدر)
سید صدرالدین عاملی در سال ۱۱۹۳ قمری در شحور، در یکی از مزارع خانوادگی متولد شد. وی در هفده سالگی از استادش صاحب ریاض‌المسائل اجازه اجتهاد دریافت کرد. در این اجازه‌نامه اشاره شده بود که وی پیش از این تاریخ نیز به درجه اجتهاد نائل آمده بود. اساتید وی عبارت بودند از:
- پدرش سید صالح
- شیخ سلیمان بن معتوق عاملی
- سید محسن کاظمی (صاحب کتاب «محصول» و «وافی»)
- شیخ اسدالله تستری کاظمی (صاحب «مقابیس»)
- سید علی (صاحب «ریاض المسائل»)
- سید محمد مهدی شهرستانی
- سید مهدی بحرالعلوم
- شیخ جعفر کاشف الغطاء (که پدر همسر وی نیز بود)
در سال ۱۲۲۶ قمری به قم مشرف شد و از محضر میرزای قمی (صاحب «قوانین») بهره برد. پیشتر در کربلا و نجف با میرزای قمی که برای زیارت عتبات آمده بود ملاقات کرده و با مقام علمی ایشان آشنا شده بود، از این رو برای استفاده از محضرش به قم آمد.
در سال ۱۲۲۷ قمری، پس از زیارت حضرت علی بن موسی الرضا (ع)، به اصفهان رفت تا دو عالم بزرگوار شیخ محمدتقی (صاحب «حاشیه بر قوانین») و سید محمدباقر شفتی (صاحب «مطالع الانوار») را ملاقات کند. به درخواست این دو بزرگوار در اصفهان ماند. یکی از پسرانش، سید بهاءالدین، با دختر حجت الاسلام شفتی ازدواج کرد که آغازگر پیوند خانوادگی بین این دو خاندان علمی شد. همچنین شیخ محمدتقی (صاحب حاشیه) با دختر سید صدرالدین ازدواج کرد که این نیز موجب تقویت پیوندهای خانوادگی بین این دو خاندان شد.
سید صدرالدین عاملی تا سال ۱۲۶۳ قمری در اصفهان بود و در ذی‌الحجه همان سال به عتبات عالیات مشرف شد. پس از زیارت کاظمین، سامرا و کربلا، به نجف رفت و در محرم ۱۲۶۴ قمری دار فانی را وداع گفت و در یکی از حجره‌های صحن مقدس علوی به خاک سپرده شد.
تألیفات سید صدرالدین عاملی:
1. قره العین (در علم نحو، که گفته می‌شود از کتاب مغنی ابن هشام بهتر است)
2. رساله در حجیت مظنه
3. القسطاس المستقیم (در اصول فقه)
4. منظومه در رضاع
5. اثر العتره (فقه استدلالی)
6. مختصر همان کتاب به نام عتره العتره
7. رساله در شرح مقبوله عمر بن حنظله
8. المسترفات (شامل مسائل متفرقه فقهی که فقهاء به آنها نپرداخته‌اند)
9. تعلیقه بر رجال ابوعلی
10. المجال فی علم الرجال
11. النکث
12. قوت لایموت (رساله عملیه)
13. اجوبه المسائل
14. دیوان اشعار
15. متفرقات
فرزندان سید صدرالدین:
1. سید محمدتقی (۱۲۳۸-۱۲۴۳ قمری)
2. سید علی (۱۲۴۰-۱۲۵۸ قمری)
3. سید محمدعلی معروف به آقا مجتهد (۱۲۴۰-۱۲۷۴ قمری): مادرش دختر شیخ جعفر کاشف الغطاء بود. دخترش مادر حاج شیخ محمدرضا اصفهانی (صاحب کتاب «وقایه الاذهان») است. پسرش سید بهاءالدین (۱۲۷۰-۱۳۲۵ قمری) داماد حجت‌الاسلام سید محمدباقر شفتی بود.
۴. سید ابوالحسن (۱۲۴۳-۱۳۱۴ قمری): از عالمان ربانی و عارفان الهی بود و اولاد و نوادگانش نیز از علما و دانشوران بودند.
۵. سید حسین (۱۲۵۰-۱۳۲۷ قمری) که از اجلاء سادات بود.
۶. سید ابوجعفر (۱۲۵۲-۱۳۲۵ قمری): مادرش دختر شیخ جعفر کاشف الغطاء است. وی از محضر درس برادرش سید آقا مجتهد، شیخ محمدباقر نجفی (فرزند صاحب حاشیه معالم) و سید اسدالله شفتی (فرزند حجت الاسلام شفتی) استفاده کرد. وی داماد سید اسدالله بود. سید ملقب به «خادم الشریعه» بود و اولادش به «خادمی» معروفند. یکی از نوادگانش آیت الله حاج آقا حسین خادمی اصفهانی (متولد ۱۳۱۹ قمری) بود که ریاست حوزه علمیه اصفهان را بر عهده داشت و چند سال پیش درگذشت.
۷. سید اسماعیل صدر (۱۲۵۵-۱۳۳۴ قمری): جد آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، آیت الله سید رضا صدر و امام موسی صدر است. وی در ۱۲۵۵ قمری در اصفهان متولد شد، در ۹ سالگی پدرش را از دست داد و برادرش سید آقا مجتهد سرپرستی او را بر عهده گرفت. پیش از ۲۰ سالگی در علوم ادبیات عرب به مهارت کامل رسید. در ۱۹ سالگی برادرش سید آقا مجتهد نیز درگذشت. وی از محضر شیخ محمدباقر نجفی (فرزند صاحب حاشیه معالم) استفاده کرد. در ۱۲۸۱ قمری به عتبات عالیات مشرف شد و در کربلا به محضر درس میرزای شیرازی و شیخ مهدی کاشف الغطاء و شیخ راضی نجفی راه یافت. در ۱۲۸۷ قمری با دخترعمویش (خواهر سید حسن صدر) ازدواج کرد و در ۱۲۹۱ قمری به اصفهان رفت و در مسجد جامع اقامه نماز جماعت کرد. در ۱۳۰۸ قمری به سامرا رفت و به همراه میرزا محمدتقی شیرازی و سید محمد فشارکی اداره حوزه سامرا را بر عهده گرفت. در ۱۳۱۴ قمری به کربلا هجرت کرد و یکی از مراجع تقلید بزرگ شیعه شد و در ۱۳۳۴ قمری در کاظمین درگذشت و در حرم کاظمین دفن شد.
فرزندان سید اسماعیل صدر:
1. سید محمد مهدی (۱۲۹۶-۱۳۵۸ قمری): صاحب تألیفات متعدد از جمله شرح تبصره علامه و شرح شرایع الاسلام (هر دو ناتمام) است. فرزندانش سید ابوالحسن (۱۳۲۰-۱۳۹۸ قمری)، سید محمدصادق (۱۳۲۲-۱۴۰۶ قمری) و سید محمدجعفر معروف به حاج آغا (۱۳۲۵-۱۴۰۶ قمری) همگی از عالمان و دانشوران بودند.
۲. سید صدرالدین صدر (۱۲۹۸-۱۳۷۳ قمری): وی از مراجع تقلید شیعه، و صاحب تألیفات متعدد از جمله کتاب «المهدی» و «خلاصه الفصول» است. صدرالدین همچنین پدر آیت الله سید رضا صدر و امام موسی صدر است.
۳. سید محمدجواد (۱۳۰۱-۱۳۶۱ قمری): از شاگردان پدرش در فقه، فلسفه و تاریخ استاد بود.
۴. سید حیدر صدر (۱۳۰۹-۱۳۵۶ قمری): پدر آیت الله شهید سید محمدباقر صدر است. در سامرا متولد شد. از شاگردان آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (مؤسس حوزه علمیه قم) بود. وی صاحب تألیفات متعدد از جمله حاشیه بر کفایه الاصول خراسانی است که در کاظمین دفن شد.
- فرزندانش عبارتند از:
- سید اسماعیل صدر
- شهید سید محمدباقر صدر
- سیده بنت الهدی صدر (مادرش خواهر آیت‌الله شیخ مرتضی آلیس بود)
سید اسماعیل صدر (۱۳۴۰-۱۳۸۸) (برادر آیت‌الله شهید صدر)
در کاظمین نزد پدرش سید حیدر و عمویش سید محمد جواد صدر و غیره درس خواند و سپس به نجف مشرف شد و از محضر درس آیات الله شیخ محمد کاظم شیرازی صاحب حاشیه مکاسب و سید محسن حکیم صاحب مستمسک و سید عبدالهادی شیرازی و سید ابوالقاسم خوئی و شیخ مرتضی آلی س استفاده و خود درس خارج استدلالی را شروع کرد و گروهی از فضلا از درس او استفاده میکردند. در سال ۱۳۸۰ به کاظمین مراجعت کرد و به تدریس فقه و اصول و تفسیر پرداخت در درس تفسیر او بیش از صد نفر از دانشگاهیان و فرهنگیان شرکت میکردند در سال ۱۳۸۸ به لقاء الله پیوست. او از اساتید برادرش آیت الله شهید صدر بوده است. وی تألیفات فراوانی دارد به این شرح:
۱. شرح بلغه الراغبین شیخ محمدرضا آل یس فقه است در چند جلد
۲ تعلیقه بر کفایه الاصول خراسانی
حاشیه بر عروه الوثقی با اشاره اجمالی به دلیل
۴ شرح رساله حقوق امام سجاد (ع)
۵ محاضرات فی تفسیر القرآن جزء اول آن چاپ شده
۶ شرح نکاح عروه الوثقی
حاشیه بر جلد دوم شرح لمعه
فصل الخطاب فی حکم اهل الکتاب
۹ رساله در قبله متحیر
۱۰. رساله در صلاه جمعه
۱۱. حاشیه بر بلغه الراغبین آلیس رساله عملیه)
۱۲ فروع علم اجمالی (فقه)
۱۳ . رساله در معنی عدالت
۱۴ رساله در حد ترخص برای نماز مسافر
۱۵. رساله در سبب اختلاف فتاوای مجتهدان
۱۶. رساله در حکم تزاحم حج و نذر
۱۷ رساله در قاعده فراغ و تجاوز
۱۸ رساله در تشخیص مدعی و منکر
۱۹. رساله در بیع صبی و احکام آن
۲۰. رساله در لباس مشکوک
۲۱. فوائد در فقه و اصول
۲۲ تقریرات درس استادش آیت الله العظمی خوئی (طهارت)
۲۳ تقریرات درس همان استاد اصول فقه
۲۴ تقریرات درس همان استاد (مکاسب)
۲۵ تقریرات بحث شیخ محمدرضا آل یس
۲۶. مستدرک اعیان الشیعه
فرزند او سید حسین متولد ۱۳۷۱ نیز از دانشمندان و صاحب تألیفاتی است مانند شرح تبصره علامه حلی و شرح بخشی از مختصر نافع محقق حلی و شرح معالم الاصول و غیره تا سال ۱۳۸۸ در نجف مشغول تحصیل بود و پس از درگذشت پدرش به کاظمین آمد و جانشین پدر بزرگوارش شد.
انتهای پیام/
بدون نظر!