به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در روزهایی که اخبار تلخ مربوط به تنبیه بدنی یا حتی تعرض به دانش‌آموزان در برخی مدارس منتشر می‌شود، نگاه‌ها بار دیگر به یکی از مهم‌ترین مراحل در نظام استخدام و نگهداشت معلمان معطوف می‌شود: سلامت روان معلمان.
معلم نه‌تنها مسئول آموزش مفاهیم علمی، بلکه مسئول تربیت، الگو شدن و تأثیرگذاری بلندمدت بر شخصیت دانش‌آموزان است. او با ارزشمندترین دارایی هر خانواده یعنی فرزندشان در ارتباط روزانه و مستقیم قرار دارد. با این حال، در فرآیند گزینش معلمان، جای بررسی سلامت روان خالی است؛ خلأیی که گاه با عواقبی تلخ خود را نشان می‌دهد.
گزینش معلمان؛ نادیده گرفتن یک مؤلفه حیاتی
طبق قانون، فرایند گزینش معلمان عمدتاً بر سه محور اعتقادی، اخلاقی و سیاسی متمرکز است. اعتقاد به اسلام یا ادیان رسمی، التزام به احکام اسلامی، عدم وابستگی به گروه‌های غیرقانونی، نداشتن سوءپیشینه و فساد اخلاقی، مهم‌ترین شاخص‌های بررسی در مرحله گزینش‌اند. اما مسئله‌ای به این مهمی که معلم قرار است روزانه ساعت‌ها با کودکان و نوجوانان در ارتباط باشد، یعنی وضعیت روانی و سلامت رفتاری او، اساساً در این مرحله مورد ارزیابی قرار نمی‌گیرد.
حتی در مصاحبه تخصصی که قرار است توانمندی علمی و مهارتی داوطلبان را بسنجد، بررسی سلامت روان به شکلی ساختاریافته انجام نمی‌شود. ابزارهای تخصصی، روان‌سنجی‌های معتبر و حتی حضور روانشناسان بالینی در این مصاحبه‌ها بسیار محدود یا نامشخص است. در نتیجه، افرادی بدون ارزیابی دقیق از وضعیت روان‌شناختی، مستقیماً وارد کلاس‌های درس می‌شوند؛ فضایی پرتنش، پرمخاطب، گاهی پر از رفتارهای پیش‌بینی‌نشده از سوی دانش‌آموزان و درست همین‌جا، برخی مشکلات پنهان روانی سر باز می‌کنند.
هزینه‌ای که نظام آموزشی می‌پردازد
وقتی معلمی دچار اختلالات خلقی، اضطراب مزمن، پرخاشگری کنترل‌نشده یا بحران‌های روانی حل‌نشده باشد، احتمال بروز رفتارهای دور از شأن معلمی افزایش می‌یابد. از فریاد زدن بر سر دانش‌آموز گرفته تا تنبیه بدنی و در موارد نادری، حتی تعرض. این اتفاقات گرچه محدود هستند، اما پیامد آن‌ها مخدوش شدن چهره آموزش و پرورش و ضربه به اعتماد عمومی نسبت به معلمان است؛ معلمانی که اکثریتشان با تمام وجود، زحمتکش، دلسوز و متعهد به حرفه خود هستند.
در کشورهای دیگر چه می‌کنند؟
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، سلامت روان معلمان نه‌تنها در زمان استخدام بلکه به‌طور مستمر در دوران خدمت بررسی می‌شود. در کشورهای اسکاندیناوی مانند فنلاند یا سوئد، معلمان به‌صورت دوره‌ای تحت مشاوره روان‌شناختی قرار می‌گیرند و سلامت روان آن‌ها یک اصل نظام‌مند در سیستم آموزش است. در برخی ایالت‌های آمریکا، معلمان موظف‌اند هر سه تا پنج سال یک‌بار در برنامه‌های غربالگری روان‌شناختی شرکت کنند. این روند نه برای برچسب‌زنی، بلکه برای حمایت از معلم و کمک به حفظ تعادل روانی او در شغلی است که یکی از پراسترس‌ترین مشاغل جهان به شمار می‌رود.
برای پیشگیری از فجایع احتمالی و حفظ کیفیت آموزش، لازم است که سنجش سلامت روان به‌عنوان یکی از شروط استخدام معلمان وارد فرایند گزینش شود.
در همین ارتباط گفت‌وگویی را با رضا روستایی مدیرکل گزینش وزارت آموزش و پرورش داشتیم که مشروح آن بدین شرح است:
تسنیم: فرایند جذب معلم و گزینش آن به چه صورت انجام می‌شود، آیا در مراحل گزینش معلمان به مسئله سلامت روان توجه می‌شود؟
معتقدم جذب نیروی انسانی باید از طریق دانشگاه فرهنگیان انجام شود چرا که در این مسیر، فرد به مدت چهار سال آموزش می‌بیند تا معلم شود و برای ورود به کلاس درس آمادگی کامل پیدا کند. اما وقتی به دلیل کمبود معلم و برنامه‌ریزی غلط در سال‌های گذشته، ناچار می‌شویم از طریق ماده ۲۸ یعنی آزمون استخدامی معلم جذب کنیم، نیرویی با حداقل آموزش وارد کلاس درس می‌شود.
همچنین، گاهی مجلس قوانینی مصوب می‌کند و اجازه جذب نیروهایی مانند نهضت، خرید خدمات و… را به عنوان معلم صادر می‌کند؛ این افراد نیز آموزش‌های حداقلی دریافت کرده‌اند.
در آزمون استخدامی و همچنین دانشگاه فرهنگیان، سه محور برای جذب نیروی انسانی تعریف می‌شود: آزمون، مصاحبه تخصصی و گزینش.
گزینش، بر اساس ضوابط عمومی، موضوعاتی را طبق قانون بررسی می‌کند. بر اساس ماده ۲ قانون گزینش، ملاک‌هایی که باید بررسی شوند، شامل موارد زیر است:
اعتقاد به دین مبین اسلام یا یکی از ادیان رسمی مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
التزام عملی به احکام اسلام
اعتقاد و التزام به ولایت فقیه، نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی
عدم اشتهار به فساد اخلاقی و تجاهر به فسق
عدم سابقه وابستگی تشکیلاتی یا هواداری از احزاب و گروه‌هایی که غیرقانونی بودن آن‌ها از سوی مراجع ذی‌صلاح اعلام شده یا می‌شود (مگر آن‌که توبه ایشان احراز شود)
عدم سابقه محکومیت کیفری مؤثر
عدم اعتیاد به مواد مخدر
ابزار سنجش سلامت روان را نداریم
ما فقط مجاز به بررسی این موارد هستیم. اما وقتی سؤال می‌شود: “آیا سلامت روانی افرادی که می‌خواهند معلم شوند بررسی می‌شود؟” باید بگوییم که این موضوع واقعاً در اختیار ما نیست و ابزار سنجش آن را نداریم. این مسئله باید در مرحله مصاحبه تخصصی بررسی شود.
در مصاحبه تخصصی، این موضوع به‌صورت دقیق‌تری بررسی می‌شود. مشاور و روانشناس در این جلسات حضور دارند، اما بررسی دقیق، بستگی به ابزارهایی دارد که در اختیار دارند و من اطلاع دقیقی ندارم که چه ابزارهای تخصصی در اختیار آن‌هاست.
گزینش و مصاحبه تخصصی باید در یک قالب باشد
تنها راه اصلاح وضعیت جذب سریع نیرو، تعریف یک فرایند کلی و منسجم است؛ یعنی گزینش و مصاحبه تخصصی باید در یک قالب هماهنگ انجام شوند. اما واقعیت این است که مثلاً مشکل روانی یک فرد، با ابزارها و تخصص فعلی گزینش قابل بررسی نیست.
ابزار ما برای بررسی صلاحیت افراد عبارت‌اند از: مصاحبه، تحقیق و استعلام. اگر هر یک از این سه مورد مغایرت داشته باشند، سه عضو هیئت گزینش درباره آن رأی‌گیری می‌کنند و داوطلب فرصت اعتراض تا دیوان عدالت اداری را دارد.
تسنیم: یعنی گزینش مسائل اخلاقی، اعتقادی و سیاسی را بررسی می‌کند؟
بله. طبق قانون، بررسی وضعیت اخلاقی، اعتقادی و سیاسی داوطلبان بر عهده گزینش است. در مسائل اخلاقی نیز، طبق قانون، ملاک حال فعلی افراد است. یعنی اگر فردی در گذشته مشکلی نداشته و امروز نیز مشکلی ندارد، تأیید می‌شود. اما ممکن است فرد در آینده دچار انحراف اخلاقی شود. در این صورت، اگر گزارشی به گزینش برسد، باید بلافاصله اقدام کند.
تسنیم: بسیاری از اتفاقات در مدارس مانند تنبیه بدنی یا تعرض به دانش‌آموزان، ناشی از نداشتن سلامت روان معلم است، اما گزینش این موضوع را بررسی نمی‌کند و مصاحبه علمی تخصصی یک یا دو ساعته نیز برای بررسی این موضوع کافی نیست. بنابراین اگر فردی دچار بیماری روانی باشد، شناسایی نمی‌شود و وارد کلاس درس می‌شود.
اصرار من این است که نیرو باید از طریق دانشگاه فرهنگیان جذب شود؛ چرا که در این فرآیند، چهار سال فرصت داریم تا فرد را بررسی کنیم. بررسی سلامت روان فرد بر عهده گزینش نیست، زیرا ابزار آن را نداریم.
با این حال، اگر در تحقیقات محلی، ویژگی‌های رفتاری نامناسبی درباره فرد گزارش شود، قطعاً اجازه ورود او به کلاس داده نمی‌شود. اما گاهی در تحقیقات محلی این موارد بیان نمی‌شود، در مصاحبه تخصصی نیز تشخیص داده نمی‌شود و استعلام امنیتی فرد نیز مثبت است، بنابراین تأیید می‌شود و وارد کلاس درس می‌شود. در این مرحله، فرد به‌صورت پیمانی استخدام می‌شود و اگر در حین خدمت خطایی رخ دهد، برخورد صورت می‌گیرد. در مورد دانشجو معلمان نیز در صورت بروز چنین رفتارهایی، امکان اخراج آن‌ها وجود دارد.
متخصصان شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای عالی آموزش و پرورش باید بنشینند و تصمیم‌گیری دقیقی درباره نحوه بررسی سلامت روان معلمان داشته باشند.
انتهای پیام/
بدون نظر!